Eerder schreef ik al dat Hadzji Moerat een mini versie van Oorlog en Vrede is. Maar heeft Tolstoj Oorlog en Vrede bewust herschreven?
Tolstoj’s laatste fictieve verhaal
Aan het eind van zijn leven heeft Tolstoj acht jaar (1896-1904) aan Hadzji Moerat geschreven. Het is zijn laatste fictieve werk, en zijn vrouw Sofia was er bijzonder op gesteld. Omdat hij in die tijd ook Wat Is Kunst? (1897) schreef, waarin hij ondermeer fictie afdeed als amoreel, voelde hij zich schuldig en schreef hij alleen aan Hadzji Moerat als hij tijd over had.
Overeenkomsten en opposities
In beide werken komt een groot aantal personages voor: Oorlog en Vrede telt maar liefst 580 personages, en in Hadzji Moerat komen 151 personages voor. Tolstoj gebruikt al deze personages, van de simpele soldaat tot de tsaar, om de oorlog vanuit zo veel mogelijk perspectieven te laten zien. Echte personages en feiten worden afgewisseld met fictieve.
In beide werken wordt het huiselijke, familiaire leven gecontrasteerd met het militaire leven aan het front. In Oorlog en Vrede neemt het huiselijke leven het grootste gedeelte in beslag; in Hadzji Moerat het militaire. Dit huiselijke leven is vaak luxueus, terwijl het leven aan het front eenvoudig is, ook voor de heren van rijke afkomst.
Oorlog kan ook mooi zijn
In beide werken zitten tamelijk lange stukken waarin Tolstoj filosofeert over het nut van oorlog. De oorlog wordt doorgaans begonnen door een ambitieuze leider, loopt vervolgens totaal uit de hand en voor je het weet zijn miljoenen mensen omgekomen. Maar het is niet alleen maar negatief, er zijn, óók in Hadzji Moerat, terwijl Tolstoj toen al een overtuigd pacifist was, veel scenes waarin juist de schoonheid van de oorlog benadrukt wordt.
In het begin van Hadzji Moerat vindt schijnbaar zonder aanleiding een schermutseling tussen de Russen en Tsjetsjenen plaats waarbij een soldaat dodelijk geraakt wordt. Dit wederzijdse afschieten van geweren wordt beschreven als “een ononderbroken, uitdagend, vrolijk geknetter, vergezeld van sierlijk opstijgende rookwolkjes”. Ook in Oorlog en Vrede vinden soortgelijke scènes plaats, op de ochtend van de Slag bij Borodino bijvoorbeeld, kijkt Pierre gefascineerd naar het slagveld: “deze rookwolkjes en, gek genoeg, het geluid van het vuren, vormden de voornaamste schoonheid van het spektakel.”.
De ogen zijn de spiegel van de ziel
Één van de mooiste passages uit Oorlog en Vrede is het weerzien van Nikolaj, die met verlof thuisgekomen is, met zijn jeugdliefde Sonja. Omdat dit weerzien plaats vindt in de salon houdt Nikolaj het formeel, hij kust Sonja’s hand en spreekt haar aan met “U”, maar “глаза их, встретившись, сказали друг другу “ты” и нежно поцеловались”, hun blikken, elkaar ontmoetend, zeiden “jij” en kusten elkaar teder.
Tolstoj gebruikt precies dezelfde constructie in Hadzji Moerat. De held van het verhaal gaat naar de Russische opperbevelhebber Vorontsov om zich officieel aansluiten bij de Russen. “Глаза этих двух людей, встретившись, говорили друг другу многое, невыразимое словами, и уж совсем не то, что говорил переводчик”; de ogen van deze twee mannen ontmoetten elkaar en zeiden elkaar veel, dat niet in woorden werd uitgedrukt en dat geheel iets anders was dan wat de tolk zei”.
Dankzij deze twee zinnetjes weet de lezer nu veel meer over de betreffende personages. Hoewel Nikolaj uiteindelijk gelukkig getrouwd is met Marja, blijft de lezer achter met het gevoel dat hij met Sonja gelukkiger geweest zou zijn. In het geval van Hadzji Moerat weten we nu, ergens in het begin van het verhaal, dat de overgave van Hadzji Moerat niet oprecht was, maar dat hij hoopte met behulp van de Russen zijn gezin vrij te krijgen. We weten dat de opperbevelhebber dat ook wist, maar dat hij toch akkoord ging omdat het voor de Russen een prestige kwestie was om Hadzji Moerat aan hun kant te hebben. Met deze knappe kunstgreep laat Tolstoj de lezer zelf de conclusies trekken, waardoor de lezer direct betrokken wordt bij het verhaal.
Conclusie
Na al deze overeenkomsten kunnen gerust concluderen dat Tolstoj inderdaad Oorlog en Vrede heeft herschreven met Hadzji Moerat. Misschien om zijn toenmalige ideeën over pacifisme te uiten en misschien ook wel om nog één keer een fictief verhaal te schrijven voordat hij zou sterven, om zijn literaire carrière definitief achter zich te laten.
Louis Lejeune, Battle of Moscow (Wikipedia)
Boekenlijst:
Oorlog en Vrede en Hadzji Moerat
https://booksyo.wordpress.com/2015/11/15/hadji-murat-by-leo-tolstoy/ Voor een Engelstalige boekbespreking van Hadzji Moerat.
Posted with Blogsy
A Russian Affair 