Category Archives: Tolstoj

Drie wijze levenslessen uit Oorlog en Vrede

Grijp de ogenblikken van geluk, heb lief en wordt bemind! Dat is in deze wereld de enige realiteit, al het andere is dwaasheid!

Oorlog en Vrede is een ode aan het leven. Tolstoj behoorde tot de realistische stroming, waarin het leven beschreven wordt zoals het is. Alle aspecten ervan komen aan bod: geluk, verdriet, ups en downs, vrienden en vijanden. Oorlog en Vrede maakt je aan het lachen en huilen, en dat was trouwens ook precies het effect dat Tolstoj voor ogen had.

Toen ik een paar jaar geleden Onvoltooide Liefdesbrieven van Michaïl Sjisjkin las, moest ik er zo verschrikkelijk om huilen, dat ik mij ernstig afvroeg waarom ik het überhaupt nog een mooi boek vond. Ik kwam tot de conclusie dat het meehuilen met de karakters in een boek behoorlijk op kan luchten. Trauma’s uit het verleden worden verwerkt en we bereiden ons vast voor op de verschrikkingen die nog in het verschiet liggen. Lezen helpt ons dus om met het leven te dealen, we zien dat er ondanks de soms diepe dalen ook altijd weer heel veel moois te beleven valt. Want zo is het leven!

 

Als je de mannen het bloed uit de aderen tapt en door water vervangt, dan zal er geen oorlog meer zijn!

Zoals de titel* suggereert, is er zonder oorlog geen vrede. Het leven is vol tegenstellingen en het zijn juist de tegenstellingen die het leven kleur geven. De oorlog kan niet alleen het slechtste, maar ook het beste in mensen naar boven halen. Dit wordt prachtig geïllustreerd door Natasja. De Rostows moeten uit Moskou vluchten, omdat Napoleon in aantocht is. Ze vergeet haar eigen liefdesverdriet en overtuigt haar ouders om gewonde soldaten in hun verlaten huis te laten verblijven en om spullen achter te laten om plaats te maken op de wagens voor de ernstig gewonde soldaten. “De jeugd… de jeugd geeft de ouderdom een lesje… mompelde de graaf met tranen van vreugde in zijn ogen (…)”.

 

Al wat ik begrijp, begrijp ik alleen maar omdat ik liefheb.

Ware liefde overwint alles! Onze eerste liefde is zelden onze ware liefde. De meeste mensen moeten eerst een paar vergissingen maken, zodat we die ene extra kunnen waarderen. Dit was vooral het geval met Pierre en Natasja. Pierre was met de mooie Helene getrouwd, omdat dat nu eenmaal van hem verwacht werd. Natasja was eerst verliefd op Boris, toen verloofd met Andrej, wilde zich door Anatole laten schaken (big mistake!), om er vervolgens achter te komen dat ze altijd al wist dat Pierre haar grote liefde was.

 

Zolang er leven is, is er geluk.

Iedereen maakt fouten en iedereen heeft te kampen met bepaalde levensvragen, maar de truc is te accepteren dat er niet altijd een antwoord is en om je daar overheen te zetten. Nikolaj verliest een hoop geld aan Dolochow bij het kaarten, en heel kort overweegt hij zichzelf een kogel door zijn hoofd te schieten, maar als hij thuiskomt en zijn zuster Natasja hoort zingen, realiseert hij zich dat er nog geluk kan bestaan. Hij biecht alles op aan zijn vader en doet er daarna alles aan om de financiële toestand van zijn familie te verbeteren. En hij gokt nooit meer.

Natasja heeft zich bijna door Anatole laten verleiden en als ze weer bij zinnen komt, wil ze niemand zien, ze is ervan overtuigd dat haar (sociale) leven voorbij is, maar uiteindelijk is er geen gelukkigere echtgenote en moeder dan Natasja.

Pierre zoekt antwoorden bij de Vrijmetselaars, maar vindt ze uiteindelijk als hij gevangen wordt genomen door de Fransen, en hij zonder geld of macht moet zien te overleven. Hij komt na zijn bevrijding herboren terug.

Geniet van Oorlog en Vrede en geniet vooral van het leven!

*********

*In het Russisch is de titel dubbelzinnig, ’mir’ betekent niet alleen vrede, maar ook wereld

**Alle citaten komen uit Oorlog en Vrede

Foto @arrussianaffair

 

Fjodor Dolochow – De slechterik in Oorlog en Vrede

Tolstoj zou het karakter van Dolochow in Oorlog en Vrede gebaseerd hebben op zijn neef, de in zijn tijd in heel Rusland beruchte Fjodor 'de Amerikaan' Tolstoj. Over de Amerikaan heb ik hier ( http://wp.me/p5zzbs-2j ) al eens het een en ander geschreven. Een roekeloze en opvliegende vent, die talloze duels uitvocht en gokverslaafd was. Ook hij speelde vals bij het kaarten.

De Stoere kerel

Dolochow leren we kennen als een behoorlijk stoere kerel, die bij de rijke Anatole Koeragin inwoont en van hem profiteert, terwijl hij zelf geen middelen en connecties heeft. Tolstoj wekt echter sterk de indruk bij de lezer dat Anatole zonder Dolochow maar een saaie kerel zou zijn, en dat Dolochow eigenlijk vindt dat Anatole van hem profiteert (een kunstgreep die Tolstoj vaker met succes toepast, denk maar aan Nikolaj die Marja redt, terwijl later blijkt dat zij hem gered heeft). Door vals te spelen met kaarten verdient Dolochow niet alleen wat bij, maar licht hij ook nog eens zijn andere vrienden en collega officiers op.

Desalniettemin wordt Dolochow algemeen bewondert om zijn durf, zijn vermogen om te drinken zonder dronken te worden, zijn waaghalzerij en vooral zijn achteloosheid. Hij trekt zich van niets en niemand wat aan, en wie zou dat diep in zijn hart ook niet willen? Kortom, een drinkgelag in Sint Petersburg is niet compleet zonder Dolochow.


De Officier

Ook in het leger doet Dolochow het goed door zijn roekeloosheid, maar die zelfde roekeloosheid bezorgt hem ook diverse degradaties.

 

“Hij kijkt alsof hij moe van het alledaagse leven is en alsof hij eraan moet ontsnappen door een of andere ongewoon wrede daad.”

 

Pierre Bezoechow beschouwt Dolochow eerst als vriend, ook hij laat zich door hem verleiden. Pas later, na de geruchten over een affaire met zijn echtgenote Hélène, ziet hij in hem een gewetenloze moordenaar, die er genoegen in schept andere mensen pijn te doen, juist omdat die mensen te goed van vertrouwen naar hem toe geweest zijn. Precies daarom (een affaire werd destijds niet echt beschouwd als voldoende reden voor een duel) daagt Pierre Dolochow uit voor een duel. Hoewel Pierre nog nooit een pistool afgeschoten heeft en Dolochow een ervaringsdeskundige is, raakt Dolochow ernstig gewond. De twee zien elkaar pas weer jaren later aan de vooravond van de Slag bij Borodino. Blijkbaar heeft Dolochow toch wel begrepen, wat de rest van de wereld niet begreep, namelijk dat er met Pierre niet te spotten valt. Hij vraagt Pierre vergiffenis.

Fjodor “de Pers” Dolochov

Net als de Amerikaan verdwijnt Dolochow een poosje uit Rusland. Hij komt terug in Perzische kledij en de wildste geruchten over zijn acties in Perzië doen de ronde.

De valsspeler

Juist de mensen die goed voor hem zijn, brengen het slechtste in Dolochow naar boven. Zo ook de jonge en naïeve Nikolaj Rostow, die hem enorm bewondert, en die hij daarna met het kaarten 43.000 roebel laat verliezen. Dat getal had Dolochow van te voren bepaald, omdat dat de leeftijden van hem en Sonja (zie) bij elkaar opgeteld zijn. Hij had Sonja ten huwelijk heeft gevraagd, maar zij wees hem af omwille van Nikolaj. Door de kaartschuld raakt de familie Rostow in ernstige financiële problemen.

De meedogenloze

Jaren later komt ook de jongste van de Rostow familie, Petja, inmiddels officier, in aanraking met Dolochow. Ook hij bewondert hem mateloos. Petja's honger naar actie in de oorlog tegen Napoleon is gigantisch en hij is ervan overtuigt dat de actie plaatsvindt waar Dolochow is. Alle orders en adviezen in de wind slaand, stort hij zich in een vuurgevecht om aan Dolochow te bewijzen dat hij een echte man is. Hij wordt doodgeschoten door de Fransen en Dolochow's koele reactie is “morsdood!”, alsof het uitspreken van dat woord hem plezier verschafte. En zo is de sympathieke familie Rostow wederom het slachtoffer van de meedogenloze Dolochow.

 

Fjodor, 'de Amerikaan', Tolstoj trouwt uiteindelijk met zijn zigeunermeisje en betaalt een hoge prijs voor zijn wandaden, en doet het daarna rustig aan. Of het Fjodor, 'de Pers', Dolochow ook zo vergaan is, zullen we nooit weten.

 

 

Oorlog en Vrede van Tolstoj

Foto's van de BBC en liveinternet.ru

 

Liefde in Oorlog en Vrede 2

Het turbulente liefdesleven van Gravin Natalie (Natasja) Iljinitsjna Rostowa

 

Natasja. Van alle 580 personages spreekt zij misschien wel het meest tot de verbeelding. Hoewel ze bijzonder sympathiek en aantrekkelijk wordt neergezet door Tolstoj, verslindt ze maar liefst vier mannen in de loop van haar jonge leven. De lezer doorloopt met haar een heel scala aan emoties en roept het regelmatig uit van verbazing, om een boekdeel later weer naar de zakdoeken grijpen. Natasja. Wat een heldin!

Op haar dertiende (in 1805) is Natasja verliefd op Boris Droebetskoj, een vriend van haar broer Nikolaj. Een onschuldige kalverliefde die vanzelf over waait als Boris naar het front vertrekt.

Vorst Andrej Bolkonski

 

In 1808 ontmoet ze de minstens 10 jaar oudere Vorst Andrej Nikolajevitsj Bolkonski (weduwnaar, zijn vrouw Lise stierf in het kraambed) voor het eerst. Nadat ze op Natasja's eerste grote bal (in 1809) samen gedanst hebben, is hij bijzonder gecharmeerd van haar en spoedig verloven ze zich. Op aandringen van de vader van Andrej wachten ze nog een paar jaar met het huwelijk. Ondertussen vertrekt Andrej weer naar het front.

 

En dan komt het stuk waar iedereen het meest van gechoqueerd is: Natasja laat zich door Anatole Koeragin verleiden in een plotwending die niemand aan ziet komen. Onze mooie, lieve, eerlijke Natasja!!

Anatole Koeragin

 

Anatole ziet Natasja voor het eerst op datzelfde eerste grote bal en hij kijkt naar haar “zoals men naar een muur kijkt”(!). In 1811 stelt Hélène Bezoechow (de ontrouwe vrouw van Pierre en bovendien verdacht van een incestueuze relatie met haar broer Anatole, ja) Anatole aan de nog altijd gelukkig verloofde Natasja voor. Anatole laat overduidelijk aan Natasja merken dat hij haar aantrekkelijk vindt en wil een affaire met haar beginnen.

 

Met behulp van slechterik Dolochow besluit Anatole Natasja te schaken. Hij maakt haar wijs dat ze zullen trouwen, terwijl dat helemaal niet kan, want hij is al getrouwd, iets wat alleen Dolochow en (Graaf) Pierre (Bezoechow) weten. In een vlaag van wat niet anders dan totale verstandsverbijstering gezien kan worden, gelooft Natasja de praatjes van Anatole. Omdat ze dondersgoed weet dat haar familie heel anders over een huwelijk met Anatole denkt, houdt ze alles geheim en gaat ze akkoord met het idiote plan van Anatole, die er alleen maar op uit is om haar in bed te krijgen.

 

Totaal ongeloof. Ok, ik was ook niet weg van de norse Andrej. Maar goed, ze waren verliefd en Andrej leek bij Natasja inderdaad zachter te worden, terwijl Natasja volwassener werd.

 

Dankzij Sonja wordt Anatole tegengehouden. Pierre is zo boos als hij ervan hoort dat hij zowel zijn vrouw als Anatole ervan langs geeft. Hij stuurt Anatole Moskou uit en doet zijn uiterste best het schandaal te beperken.

 

Terug naar Andrej

 

Natasja wordt langdurig ziek (depressief) en Andrej wordt weer zijn oude norse zelf. In 1812 raakt Andrej ernstig gewond en het lot herenigt hem met Natasja. Zij gaat voor hem zorgen en de twee blijken nog steeds van elkaar te houden, en dromen weer van een toekomst samen. Weer slaat het noodlot toe. Andrej sterft en Natasja is weer alleen en verteerd door verdriet.

 

Toen zij glimlachte, was er geen twijfel meer mogelijk: het was Natasja en hij hield van haar.

 

Gelukkig komt in 1813 Pierre weer in beeld. Ook hij heeft het nodige meegemaakt (hij was gevangen genomen en Hélène is overleden aan de gevolgen van een abortus). Maar op het moment dat hij Natasja weer ziet is hij overtuigd van zijn liefde voor haar en wil hij niets liever dan met haar trouwen. Ook voor Natasja krijgt de wereld weer kleur en ze trouwen en leven nog lang en gelukkig.

 

Waarom heeft Natasja zich door die vreselijke Anatole laten verleiden? Al in het begin waarschuwt Andrej Pierre voor de Koeragins. Hij zal dat ongetwijfeld Natasja ook gewaarschuwd hebben. Als Pierre Natasja vraagt of ze van Anatole hield, kan ze geen antwoord geven. Natasja, van wie Tolstoj meer dan eens zegt dat ze een feilloze intuïtie heeft, lijkt totaal verblind door zijn aandacht geweest te zijn. Maar goed, ze was nog heel jong, en waarschijnlijk werd al dat wachten op Andrej haar te veel.

 

En dan is er nog een prozaïsche reden: Als Natasja en Pierre, die elkaar vanaf het eerste moment sympathiek vonden, zonder verdere obstakels met elkaar getrouwd waren, zou Oorlog en Vrede niet het prachtige, alomvattende en meeslepende boek zijn dat het nu is!

 

 

Foto's van de BBC

 

Oorlog en Vrede van Tolstoj, natuurlijk!

 

Liefde in Oorlog en Vrede 1

“Die Circassiër met dat snorretje ken ik niet, maar ik vind haar het allerliefst.”

De Tocht met de Trojka

Absoluut mijn favoriete scène in Oorlog en Vrede (boek 7, hoofdstuk 9-13) is de razendsnelle tocht in de trojka die de jonge Rostovs met kerst maken. Deze scène zit zo verschrikkelijk goed in elkaar dat je de bellen van de trojka hoort rinkelen, de ijzers van de slee door de verse sneeuw hoort zoeven en je de briesende paarden voor je ziet draven. Zo vol levensvreugde, dat kan alleen maar Tolstoj zijn.

De Kus

In de hierop volgende scène bezegelt Nikolaj zijn liefde voor zijn (volle!) nicht Sonja met een kus. Sonja, verkleed als een Circassiër, met zwarte wenkbrauwen en snor, ziet er liever en knapper uit dan ooit. Hij ziet haar in een nieuw licht, sterker nog, hij krijgt er geen genoeg van en kijkt telkens weer verbaasd naar dat stralende gezichtje met die zwarte snor en wenkbrauwen door een dikke bontkraag omlijst. Hij weet het heel zeker, dit is de vrouw waar hij mee gaat trouwen en gelukkig worden.

Marja?

Toch loopt het allemaal anders af. Nikolaj trouwt met Marja. Excusez-moi?! Een paar weken geleden ging ik nog met een gerust hart slapen, omdat Sonja een gelukkige toekomst met Nikolaj tegemoet kon zien en nu gaat Nikolaj opeens met Marja?! Nikolaj hoort bij Sonja!.

Nikolaj ontmoet Marja voor het eerst op haar landgoed, dat ze zeer onlangs van haar vader geërfd heeft. Ze wil aan de Fransen, die op dat moment Rusland binnentrekken, ontsnappen en naar Moskou vertrekken, maar het personeel weigert de kersverse landeigenares te helpen. Ze is totaal radeloos als Nikolaj zeer toevallig langs haar huis komt. Hij helpt haar en in een prins-op-het-witte-paard scenario wordt ze verliefd op hem.

Er is een kleine kink in de kabel. Mochten in het 19de eeuwse Rusland volle neef en nicht blijkbaar wel met elkaar trouwen, voor zwager en schoonzus gold dit niet. De zus van Nikolaj, Natasja, was verloofd geweest met de broer van Marja, Andrej. In een vlaag van verstandsverbijstering had Natasja haar verloving met Andrej afgebroken om met Anatole te trouwen. Dankzij onze lieve Sonja ging dat niet door. En nadat Andrej later zeer ernstig gewond geraakt was in de strijd tegen de Fransen, ging Natasja voor hem zorgen en bloeide de liefde weer op.

Nikolaj en Marja

Andrej sterft, en na (aardig) wat verwikkelingen trouwt Nikolaj met Marja. Ze gaan op Marja's landgoed wonen, mét zijn moeder én Sonja! Die lieve, trouwe Sonja! Ze schikt zich in haar lot en wordt een lieve tante voor de kinderen van Nikolaj en Marja, zoals Tolstoj's eigen lievelingstante Toinette.

Het huwelijk tussen Marja en Nikolaj slaagt wonderwel. Nikolaj heeft Marja gered, maar zij heeft hem ook gered, dankzij haar fortuin is de hele familie Rostov gered. Dat had Sonja niet kunnen doen. Toch hou je als lezer het gevoel dat hij met Sonja gelukkiger geweest zou zijn. Keer op leer vertelt Tolstoj ons dat Nikolaj zich het huiselijk geluk met Sonja goed kan voorstellen. De relatie met Sonja was vanzelfsprekend, terwijl de relatie met Marja tijd nodig had om te groeien.

De oorlog kwam er tussen

Gezien haar geld en titel was het voor Marja makkelijker om zich als een gelijkwaardige huwelijkspartner voor Nikolaj op te stellen. Sonja had zelf geen geld en was totaal afhankelijk van de familie Rostov. Nikolaj's moeder was daarom tegen dat huwelijk. Sonja werd verdeeld door loyaliteit naar de familie aan de ene kant en haar oprechte liefde voor Nikolaj aan de andere kant. Alleen als de rollen omgekeerd zijn, als zij de broek aan heeft en Nikolaj de jurk, durft ze toe te geven aan haar liefde. Maar de oorlog drijft ze weer uit elkaar en zorgt ervoor dat Nikolaj Marja ontmoet.

 

 

Oorlog en Vrede van L.Tolstoj

Quote van Nikolaj

Foto van de BBC, Sonja, Nikolaj en Natasja.

 

Komt er echt een incestueuze relatie voor in Oorlog en Vrede?

Het zal de liefhebber van Russische literatuur niet ontgaan zijn dat de BBC Oorlog en Vrede opnieuw verfilmd heeft. Direct na de eerste uitzending van de serie was er ophef op twitter: een incestueuze relatie tussen broer en zus Anatole en Hélène Koeragin?! Stond dat in het boek?!

Broer en zus in bed

Ik herinnerde me dat er inderdaad iets met ze aan de hand was en besloot het uit te zoeken. En ja hoor, de BBC heeft gelijk! Uiteraard vinden we in het boek geen seksscène tussen broer en zus, zoals het door de BBC in beeld gebracht werd, waar Hélène naakt in bed ligt en Anatole bij haar in bed klimt en haar kust en betast haar onder de lakens, maar het wordt door Tolstoj wel degelijk gesuggereerd.

Waarom Pierre toch met Hélène trouwt

Hoofdpersoon Graaf Pierre Bezoechow is sinds hij het grootste fortuin in Rusland heeft geërfd opeens een ideale huwelijkskandidaat. Vorst Wasili Koeragin, die niet heel rijk is, heeft drie kinderen: Hippolyte, Anatole en Hélène. Voor de mooie, maar domme Anatole en Hélène zoekt hij een rijke huwelijkspartner. Uiteraard is de onhandige Pierre een prima kandidaat, en met behulp van vriendin Anna Pawlowna wekt hij bij Pierre de suggestie dat hij met Zijn dochter zou moeten trouwen.

 

Pierre, die tot dan toe Hélène alleen maar als mooi, maar verder niets beschouwd had, is na een avond bij Anna Pawlowna opeens aan het twijfelen. Ze is inderdaad heel mooi, en hij had er nooit aan gedacht dat deze mooie vrouw van hem zou kunnen zijn. Vertwijfeld ligt hij wakker in bed. Maar ze is dom. En er was toch ook iets met haar? Hij herinnert zich een verhaal dat hij ooit gehoord heeft:

 

“Er is iets laags in het gevoel, dat zij bij me heeft gewekt, iets ongeoorloofds. Ik heb gehoord, dat haar broer Anatole op haar verliefd is geweest, en zij op hem, en dat er een hele reeks verwikkelingen uit zijn ontstaan, zodat Anatole op 't laatst werd weggestuurd.”

 

Toch sust hij zijn geweten, als iedereen voor dit huwelijk is, dan zal het toch wel een goed idee zijn. Ze trouwen en uiteraard blijkt het huwelijk al snel niets voor te stellen. Hélène houdt niet van Pierre en is alleen maar in haar titel en geld geïnteresseerd. Ze begint diverse affaires, met onder andere de ambitieuze Boris, waar Natasja verliefd op was, en met de slechterik Dolochow, waardoor Pierre zich genoodzaakt ziet Dolochow tot een duel uit te dagen. Na het duel is Hélène woedend op Pierre, hij heeft niets met haar affaires te maken. Ook Anotole is nog steeds in beeld:

 

“Anatole placht geld van haar te komen lenen en hij placht haar blote schouders te kussen. Geld gaf ze hem niet, maar ze liet zich kussen.”

Bevestiging door Aylmer Maude

In de Engelse vertaling maakt vertaler, biograaf en persoonlijke vriend van Tolstoj, Aylmer Maude, hier de volgende notitie: “In eerdere versies van Oorlog en Vrede maakte Tolstoj duidelijk dat de relatie van Hélène met haar broer niet onschuldig was. Hij heeft dit later veranderd zodat slechts de suggestie overbleef.”

 

Het is dus wel degelijk zo, en waarschijnlijk heeft Tolstoj vanwege de censuur het bij een suggestie gelaten. Er is geen sprake van een dader en een slachtoffer, en dat maakt het misschien wel extra sensationeel. Rust er niet een groter taboe op incest met instemming van beide partijen?

 

*****

 

-Foto van de BBC

-Oorlog en Vrede van Tolstoj vertaald door H.R. de Vries en de Engelse vertaling van Aylmer en Louise Maude

 

In de voetsporen van Tolstoj en Toergenjev in Parijs


 

Ah Parijs.. Als ik dit schrijf kijk ik uit over de ontelbare daken van de stad. Ik ben hier om in de voetsporen te treden van twee grote Russische schrijvers, mijn twee favorieten, Toergenjev en Tolstoj. Vanuit Rusland 150 jaar geleden een reis van zo'n tien dagen, voor mij ruim drie uur met de Thalys vanaf Amsterdam.

Pauline Viardot

Toergenjev is in Parijs komen wonen om dichterbij zijn objet d'amour, Pauline Viardot, te zijn. Hij is sinds 1843 (letterlijk) hopeloos verliefd op haar (zie http://wp.me/p5zzbs-1U), maar zij is de vrouw van zijn goede vriend Louis Viardot. Eerst logeert hij heel lang als 'huisvriend' bij de Viardots, maar in 1847 besluit hij uit fatsoenlijke overwegingen toch maar een eigen appartement in de buurt van de Tuilerieën te huren.

Depressief

In de tijd dat Tolstoj in Parijs is, 1857, woont Toergenjev met zijn dochter Paulinette op de Rue de Rivoli 208 of 210 (de meeste bronnen zeggen 210) De relatie met Pauline is in die periode niet goed, en dit maakt hem depressief.

Rue de Douai 50

Maar in 1871, hij is inmiddels 53, trekt hij definitief in bij de Viardots, die in de Rue de Douai zijn gaan wonen. Hij heeft vier kamers op de derde verdieping tot zijn beschikking. Hij is dan een soort honorair consul van Rusland in Parijs. Ilja Repin komt een portret van hem schilderen en in voormalig restaurant Magny in de Rue Mazet neemt hij deel aan levendige bijeenkomsten met onder andere de Maupassant, Zola, Flaubert en Georges Sand.

Na zijn dood in 1883 wordt hij in Rusland begraven. Hoewel Ivan niet gelovig is wordt zijn lichaam voordat het per trein terug naar Rusland gaat nog een laatste bewieroking gegeven in de Russische Kathedraal aan de Rue Daru.

Rue de Rivoli

Met Tolstoj is het uiteraard een ander verhaal. Niet de liefde, maar het avontuur trekt hem naar Parijs. Op 9 februari 1857 komt hij aan op het Gare du Nord. Hij wordt ontvangen door Toergenjev en de schrijver Nekrasov, die hij ook goed kent. De eerste nacht slaapt hij in Hôtel Meurice aan de Rue de Rivoli en daarna huurt hij gedurende zes weken een gemeubileerd appartement op nummer 206 in dezelfde straat.

Waanzin

Op de avond van 9 februari neemt Toergenjev hem mee naar een gekostumeerd bal in de Opéra, en voordat hij gaat slapen schrijft Tolstoj in zijn dagboek maar één woord, dat typerend is voor zijn bezoek aan de Franse hoofdstad: “Waanzin.”.

Toergenjev, die de stad uitstekend kent laat alle bezienswaardigheden zien, maar ook zonder hem doet Tolstoj heel, heel veel. Hij woont lezingen bij op de Sorbonne, gaat naar concerten, avondjes bij landgenoten. Het graf van Napoleon vindt hij uiteraard maar een walgelijke vertoning. Via Toergenjev had Tolstoj gemakkelijk gerenommeerde Franse schrijvers kunnen ontmoeten, maar daar heeft hij geen behoefte aan, arrogant als hij is.

De Guillotine

Tolstoj vermaakt zich uitstekend, totdat hij op een ongelukkige dag besluit om een executie met de guillotine bij te wonen. Als hij deze machine persoonlijk in werking ziet, schrikt hij enorm, hij walgt ervan, hij walgt van zichzelf dat hij is gaan kijken, hij walgt van de Fransen, die het uitgevonden hebben, hij kan nachten niet slapen en vertrekt kort daarna uit Parijs.

Haat-liefde

Ook in Parijs is de relatie tussen Tolstoj en Toergenjev zeer wisselvallig (zie http://wp.me/p5zzbs-21). Uit hun dagboeken en brieven blijkt dat overduidelijk:

Toergenjev, 16 februari – Zijn gemopper en geklaag hebben een vervelend effect op een man als ik, wiens zenuwen toch al overspannen zijn.

Tolstoj, 21 februari – Heb weer een aangename avond doorgebracht met Toergenjev en een fles wijn bij de haard.

Tolstoj, 4 maart – Ben bij Toergenjev langs geweest. Hij is een kille en nutteloze man, maar hij is intelligent en zijn werk is niet aanstootgevend.

Toergenjev, 8 maart – Ik kan geen langdurige vriendschap met Tolstoj onderhouden. Onze meningen zijn te verschillend.


Uitzicht vanaf de Rue de Rivoli op de Tuilerieën
In dit gebouw huurde Tolstoj een appartement
Hij woonde er maar zes weken, maar toch zijn ze dat in Parijs niet vergeten
De deur van nummers 206 en 208 is mooi, de locatie is top, maar van binnen schijnt het niet zo comfortabel geweest te zijn als Tolstoj gewend was

Het huis van de Viardots in de Rue de Douai

Toergenjev woonde op de derde verdieping

 

De deur waar Toergenjev in de loop der jaren vaak in en uit gelopen is

Ici vécut de 1871 à 1883 l'écrivain Russe Ivan Tourguéniev après de ses amis Louis Viardot, historien d'art et hispaniste, et Pauline Viardot-Garcia, cantatrice et compositeur, soeur de la Malibran

Op de begane grond is nu een (overheerlijke) bakker gevestigd, waar je ook kunt ontbijten

Het uitzicht vanuit de bakker

De Russische Katherdraal in de Rue Daru waar Toergenjev's kist bewierookt werd voordat hij naar Rusland overgebracht werd. Toevallig was er toen ik de foto nam ook een rouwdienst aan de gang.

Toen op 19 februari 1871 de lijfeigenschap in Rusland werd afgeschaft was Toergenjev zo blij (zie http://wp.me/p5zzbs-24) dat hij naar deze kerk ging om het te vieren

 

-fin-

—Tous les photos prises par moi-même—

Les livres:

–Toergenjev's Liefde van Daphne Schmelzer

–Tolstoy en Turgenev, his Life and Times van Henri Troyat

 

De Dood van Lev Nikolajevitsj

De stationsklok van het Russische plaatsje Lev Tolstoj staat sinds de dood van de beroemde schrijver 105 jaar geleden stil op vijf over zes. Het rustige plaatsje Astapovo, zoals het toen nog heette, werd plotseling het toneel van een enorm mediacircus, toen op 31 oktober 1910 een zieke Tolstoj in het bed van de stationsmeester werd gelegd.

Lev Tolstoj verlaat Jasnaja Poljana!

In de vroege ochtend van 28 oktober 1910 is Tolstoj in het geheim vertrokken van zijn geliefde Jasnaja Poljana. Zijn thuissituatie was onhoudbaar geworden nadat hij en zijn vrouw Sofia steeds vaker ruzie hadden over zijn vriend Tsjterkov, een Tolstoj aanhanger die volgens Sofia te veel invloed had. Bovendien wilde hij eindelijk de idealen gaan naleven waar hij zo vaak over schreef, een eenvoudig bestaan, te voet door het land reizen, afscheid nemen van zijn bezittingen. Samen met zijn dokter Makovitski gaat hij naar het station, waar hij twee kaartjes met verschillende bestemmingen koopt, om te voorkomen dat hij nagereisd wordt.

In de trein wordt hij vrijwel direct herkent en iedereen gaat naar zijn coupé om hem in het echt te zien en naar hem te luisteren. Nog dezelfde dag kopt een krant “Lev Tolstoj verlaat Jasnaja Poljana”. Als Sofia, die behoorlijk paranoïde en ziekelijk jaloers is, ontdekt dat haar man haar verlaten heeft, rent ze naar de vijver in de tuin en probeert zich daar te verdrinken (ze weet dat de vijver niet diep is).

Hoe Tolstoj in Astapovo terecht komt

Op de eerste dag van zijn reis bezoekt Tolstoj het beroemde Optina Pustin klooster om daar te praten met de geestelijken en te overnachten. De volgende dag bezoekt hij zijn zuster in het nabijgelegen Sjamardinoklooster. Daarna koopt hij een derdeklas kaartje richting de Kaukasus.

Op 31 oktober, krijgt hij echter longontsteking, en in de avond is zijn toestand dermate verslechterd, dat Makovitski besluit hem op het eerstvolgende station van de trein te halen. En dat station is Astapovo. De stationsmeester Ivan Ozolin herkent Tolstoj en staat een kamer in zijn huis af aan de zieke schrijver.

Tolstoj's ziekte is wereldnieuws

Het duurt niet lang, of de hele wereld is op de hoogte. De pers stroomt massaal naar Astapovo en alle details, tot aan het eten van de schrijver aan toe, worden breed uitgemeten. Er worden in de week die volgt maar liefst 1000 telegrammen verstuurd vanuit Astapovo. Meneer Pathé zelf stuurt een cameraploeg en geeft opdracht alles te filmen. Sofia is inmiddels ook gearriveerd, maar haar man wil haar niet zien. Ook dit pijnlijke huwelijksdrama wordt uitgebreid vastgelegd.

De rust waar Tolstoj naar verlangde is ver te zoeken. Een deel ontgaat hem gelukkig, maar niet dat zijn vrouw probeert om hem te zien, en dat agiteert hem. De verdeeldheid van de familie Tolstoj bereikt een hoogtepunt. Sofia en de kinderen die aan haar kant staan bivakkeren in de eersteklas wagon waarmee ze naar Astapovo zijn afgereisd en Tsjertkov, de dokter en de kinderen die aan Lev's kant staan verblijven in het huis van de stationsmeester, die inmiddels met zijn eigen gezin elders onderdak heeft gevonden.

Wel, dit is het einde; dat is alles…

Tolstoj's toestand verslechtert en hij verliest steeds vaker het bewustzijn. De laatste woorden die hij tegen zijn dochter Sasja zegt zijn “Wel, dit is het einde; dat is alles.”. Als Sofia eindelijk bij haar man wordt toegelaten is hij niet meer bij kennis. In het bijzijn van zijn vrouw en kinderen overlijdt Tolstoj om vijf over zes in de ochtend van 7 november 1910.

De in Astapovo aanwezigen nemen daar afscheid. Op 9 november zal Tolatoj begraven worden op Jasnaja Poljana, zonder de kerk, aangezien hij geëxcommuniceerd is. Er is enorme belangstelling voor zijn begrafenis, maar er worden geen extra treinen ingezet (de regering heeft in Rusland altijd moeite gehad met de dood van omstreden schrijvers). Met een speciale trein wordt het lichaam van Tolstoj van Astapovo naar Zaseka gebracht. Daar staan in de vroege ochtend duizenden mensen in de vorst en mist te wachten.

Het is drie uur lopen van het station naar Jasnaja Poljana en de kist wordt eerst door zijn zonen en daarna door zijn boeren gedragen. Sofia en haar kinderen lopen achter de kist en de menigte zingt zachtjes het orthodoxe lied Eeuwige Herinnering, dat altijd op begrafenissen gezongen wordt. Thuis ligt Tolstoj nog drie uur opgebaard en naar schatting vijfduizend mensen lopen veelal in tranen langs zijn kist. Dan wordt hij begraven op een plek op zijn familielandgoed die in zijn jeugd een belangrijke rol speelde.

En zo is de eerste niet religieuze begrafenis ooit in Rusland een feit.

 

 

Gelezen boeken:

–Tolstoy, a Life – Rosamund Bartlett

–Tolstoy – A.N. Wilson

 

Dankzij de filmploeg van Pathé kunnen we beelden zien van Tolstoj's begrafenis:

 

Is Hadzji Moerat de verbeterde versie van Oorlog en Vrede?

Eerder schreef ik al dat Hadzji Moerat een mini versie van Oorlog en Vrede is. Maar heeft Tolstoj Oorlog en Vrede bewust herschreven?

Tolstoj’s laatste fictieve verhaal

Aan het eind van zijn leven heeft Tolstoj acht jaar (1896-1904) aan Hadzji Moerat geschreven. Het is zijn laatste fictieve werk, en zijn vrouw Sofia was er bijzonder op gesteld. Omdat hij in die tijd ook Wat Is Kunst? (1897) schreef, waarin hij ondermeer fictie afdeed als amoreel, voelde hij zich schuldig en schreef hij alleen aan Hadzji Moerat als hij tijd over had.

Overeenkomsten en opposities

In beide werken komt een groot aantal personages voor: Oorlog en Vrede telt maar liefst 580 personages, en in Hadzji Moerat komen 151 personages voor. Tolstoj gebruikt al deze personages, van de simpele soldaat tot de tsaar, om de oorlog vanuit zo veel mogelijk perspectieven te laten zien. Echte personages en feiten worden afgewisseld met fictieve.

In beide werken wordt het huiselijke, familiaire leven gecontrasteerd met het militaire leven aan het front. In Oorlog en Vrede neemt het huiselijke leven het grootste gedeelte in beslag; in Hadzji Moerat het militaire. Dit huiselijke leven is vaak luxueus, terwijl het leven aan het front eenvoudig is, ook voor de heren van rijke afkomst.

Oorlog kan ook mooi zijn

In beide werken zitten tamelijk lange stukken waarin Tolstoj filosofeert over het nut van oorlog. De oorlog wordt doorgaans begonnen door een ambitieuze leider, loopt vervolgens totaal uit de hand en voor je het weet zijn miljoenen mensen omgekomen. Maar het is niet alleen maar negatief, er zijn, óók in Hadzji Moerat, terwijl Tolstoj toen al een overtuigd pacifist was, veel scenes waarin juist de schoonheid van de oorlog benadrukt wordt.

In het begin van Hadzji Moerat vindt schijnbaar zonder aanleiding een schermutseling tussen de Russen en Tsjetsjenen plaats waarbij een soldaat dodelijk geraakt wordt. Dit wederzijdse afschieten van geweren wordt beschreven als “een ononderbroken, uitdagend, vrolijk geknetter, vergezeld van sierlijk opstijgende rookwolkjes”. Ook in Oorlog en Vrede vinden soortgelijke scènes plaats, op de ochtend van de Slag bij Borodino bijvoorbeeld, kijkt Pierre gefascineerd naar het slagveld: “deze rookwolkjes en, gek genoeg, het geluid van het vuren, vormden de voornaamste schoonheid van het spektakel.”.

De ogen zijn de spiegel van de ziel

Één van de mooiste passages uit Oorlog en Vrede is het weerzien van Nikolaj, die met verlof thuisgekomen is, met zijn jeugdliefde Sonja. Omdat dit weerzien plaats vindt in de salon houdt Nikolaj het formeel, hij kust Sonja’s hand en spreekt haar aan met “U”, maar “глаза их, встретившись, сказали друг другу “ты” и нежно поцеловались”, hun blikken, elkaar ontmoetend, zeiden “jij” en kusten elkaar teder.

Tolstoj gebruikt precies dezelfde constructie in Hadzji Moerat. De held van het verhaal gaat naar de Russische opperbevelhebber Vorontsov om zich officieel aansluiten bij de Russen. “Глаза этих двух людей, встретившись, говорили друг другу многое, невыразимое словами, и уж совсем не то, что говорил переводчик”; de ogen van deze twee mannen ontmoetten elkaar en zeiden elkaar veel, dat niet in woorden werd uitgedrukt en dat geheel iets anders was dan wat de tolk zei”.

Dankzij deze twee zinnetjes weet de lezer nu veel meer over de betreffende personages. Hoewel Nikolaj uiteindelijk gelukkig getrouwd is met Marja, blijft de lezer achter met het gevoel dat hij met Sonja gelukkiger geweest zou zijn. In het geval van Hadzji Moerat weten we nu, ergens in het begin van het verhaal, dat de overgave van Hadzji Moerat niet oprecht was, maar dat hij hoopte met behulp van de Russen zijn gezin vrij te krijgen. We weten dat de opperbevelhebber dat ook wist, maar dat hij toch akkoord ging omdat het voor de Russen een prestige kwestie was om Hadzji Moerat aan hun kant te hebben. Met deze knappe kunstgreep laat Tolstoj de lezer zelf de conclusies trekken, waardoor de lezer direct betrokken wordt bij het verhaal.

Conclusie

Na al deze overeenkomsten kunnen gerust concluderen dat Tolstoj inderdaad Oorlog en Vrede heeft herschreven met Hadzji Moerat. Misschien om zijn toenmalige ideeën over pacifisme te uiten en misschien ook wel om nog één keer een fictief verhaal te schrijven voordat hij zou sterven, om zijn literaire carrière definitief achter zich te laten.

Louis Lejeune, Battle of Moscow (Wikipedia)

 

Boekenlijst:

Oorlog en Vrede en Hadzji Moerat


https://booksyo.wordpress.com/2015/11/15/hadji-murat-by-leo-tolstoy/  Voor een Engelstalige boekbespreking van Hadzji Moerat. 

 

 

The Artist Fyodor Tolstoy

Actually I intended not to write about the illustrious Tolstoy clan for a while, but a recent visit to the Hermitage in Amsterdam changed my mind. On the Alexander, Napoleon & Joséphine exhibition there I discovered to my delight seven beautiful medallions by Fyodor Tolstoy.

Count Fyodor Petrovich Tolstoy

Count Fyodor Petrovich Tolstoy was a first cousin of Fyodor, the 'American' Tolstoy and great uncle of our well known Lev Nikolayevich Tolstoy. His great-great-grandfather was Peter Tolstoy, the trustee of Peter the Great. He was born in 1753 and had, like apparently most Tolstoys, an idyllic childhood, even though his family was not wealthy. His artistic talents were discovered early, but according to tradition he was given a military upbringing.

Artistic

In 1802 he went to study at the the Academy of Arts in Saint Petersburg and there he was much happier than at the Naval Academy. It may not have been entirely appropriate for a Count Tolstoy, but his parents let him go. Fyodor dedicated the rest of his life to art. As a result he spent his life in relative poverty, even though he was quite successful as an artist.

Fyodor was an extremely talented painter, illustrator (of among others Dushenka by Bogdanovich), sculptor, and, if unemployed for a few moments, he cut out clever silhouettes. Later he also designed costumes and background scenery for the ballet.

Magnus Opus

His Magnus Opus is a series of 24 medallions depicting the war against Napoleon. After extensive research he decided to make them in the neoclassical style. In 1814, just after the Russians took Paris, he made the first one. It shows a bust of Alexander I. Making the medallions was an extremely laborious precision job, that required great craftsmanship. With this first one he managed to secure a grant that would allow him to finish the other 23. That was necessary because he made them to express his patriotic feelings and not on an assignment. In 1836 he made the last one.

Tolstoy gained international fame with these medallions. In Vienna they wrote that nothing finer had been made in the past centuries and Goethe was so impressed that he wanted to meet him. The British government asked if he could also make a series about British victories. An offer he declined on patriotic grounds.

Hermitage Amsterdam

And now seven of the twenty four medals are on display in the Hermitage in Amsterdam, where they can be admired until the 8th of November 2015.

http://www.hermitage.nl/en/tentoonstellingen/alexander_napoleon_josephine/index.htm

 

 

The Tolstoys – Nikolai Tolstoy